Hoewel we denk ik wel zien dat dieren op een bepaalde manier met elkaar communiceren, is het voor veel mensen toch niet duidelijk dat dieren een taal hebben.

Ikzelf dacht vroeger dat dieren instinctief klanken uitstoten, die we soms als communicatie opvatten. Als een hond gromt bijvoorbeeld, dan snap je wel dat je niet te dichtbij moet komen. Maar zoiets noemde ik geen dierentaal.

Als je communicatie een 'taal' noemt als het dezelfde kenmerken heeft als mensentaal, dan is het de vraag of niet-menselijke dieren een taal hebben. Zo’n kenmerk is bijvoorbeeld dat je klanken of delen van klanken moet kunnen combineren om oneindig veel dingen te kunnen aanduiden. We weten niet of dieren dat doen.

Maar als je zegt, 'als dieren bewust iets aan elkaar communiceren, dan noem ik de manier waarop ze dat doen dierentaal', dan wordt het anders. Dan bestaat dierentaal, vind ik.

Misschien herkennen wij dierentaal niet, omdat het een andere vorm kan hebben dan onze eigen taal. Dierentaal kan bijvoorbeeld bestaan uit geluiden en gebaren, net als bij ons, maar ook uit geuren en kleuren.

Inktvissen bijvoorbeeld, kunnen van kleur veranderen. Vroeger wisten we niet waarom, maar nu is ontdekt dat ze daarmee signalen aan andere inktvissen geven. Zoals het signaal ‘ik geef me over’. 

Dat lijkt een beetje op het hijsen van een witte vlag, zoals mensen dat doen. Inktvissen geven het signaal met hun lichaam. Ik noem het dierentaal.

Van zebravinken is onderzocht, dat ze hun ‘zang’, dus laten we zeggen, hun liedjes, leren van een volwassen leermeester. Die doen ze na, totdat ze het ook kunnen. Overigens zegt dat nog niet automatisch dat ze met hun liedjes ook iets willen overbrengen, dus dat het een dierentaal is.

Maar uit allerlei onderzoek blijkt dat vogelzang wel een boodschap heeft, dus toch wel een taal is. Dus als je vogels hoort krijsen, is het niet alleen zo dat ze elkaar waarschuwen met veel lawaai, maar ze zeggen ook echt iets. Misschien zoiets als: ‘Pas op een kat!’ Of, ‘pas op een uil!

Van prairiehonden (dat zijn knaagdieren, een soort eekhoorns), is bekend dat ze aanduidingen hebben voor hun vijanden. Ze hebben kreten voor een buizerd, een hond, een coyote, en een mens. Door elkaar zo precies te waarschuwen, kunnen ze sneller reageren. Bij een buizerd kijk je omhoog om de vijand te lokaliseren, bij een coyote niet. Ook van andere dieren is dit bekend, bijvoorbeeld van meerkatten (een apensoort) en stokstaartjes. Ook is ontdekt dat de prairiehonden aan elkaar doorgeven hoe groot een vijand is, en welke kleur hij heeft. Misschien hebben ze een soort bijvoeglijke naamwoorden, of een heleboel aparte aanduidingen, zoiets als ‘kleinecoyote’, 'grotecoyote'.

Door wetenschappelijk onderzoek is het inmiddels dus wel duidelijk dat dieren bewust iets aan elkaar overbrengen, dus (in mijn definitie) dierentalen hebben. Net als mensen moeten ze die taal als kind moeten leren. Dit geldt voor sommige vogels, vleermuizen, dolfijnen en waarschijnlijk olifanten. Maar er schijnen ook dieren te zijn die hun taal in hun genen meekrijgen, bijvoorbeeld bijen.

Veel voorbeelden van dierentaal lijken een beetje op wat voetballers op het veld doen: Ze brengen simpele boodschappen aan elkaar over, die ze even later weer vergeten zijn. Bijvoorbeeld: 'Achter je!', of 'schiet!', of 'kom op!'. Ze geven dan betekenis aan de situatie. Namelijk dat er gevaar is, of dat er een kans is. Maar het zijn simpele betekenissen. Zo zie ik het ook bij veel voorbeelden van dierentalen.

Maar stel nu dat voetballers schreeuwen, tegen de scheidsrechter: 'Buitenspel!'. Dan geven ze een situatie een minder simpele betekenis, want het refereert aan regels. En aan gebeurtenissen die vooraf gingen. Bijvoorbeeld wie naar wie schoot. En het refereert aan de consequenties van de qualificatie 'buitenspel'. Doen dieren ook zoiets?

En als na afloop de helft van de voetballers juichend het veld afloopt, dol van blijdschap, dan koppelen ze ook een emotie aan de betekenis die zij aan de situatie geven. Hoe zit dat met niet-menselijke dieren?

Neem bijvoorbeeld een kudde zebra’s. Ze blijven rennen voor hun leven, een veulentje dicht tegen de moeder aangedrukt. Maar een troep leeuwen krijgt de jonge zebra toch te pakken. De moeder rent door.

Ik denk dat zebra’s in elk geval een betekenis geven, want anders zouden ze niet dicht bij elkaar blijven, voor hun kinderen zorgen, en vluchten voor leeuwen. Misschien is het een simpele betekenis, zoiets als 'gevaar'. We weten niet wat de moeder zebra voelt. Misschien is ze verdrietig, misschien voelt het alsof ze gefaald heeft. Of misschien is ze gevoelloos en maakt het haar niet uit.

Er zijn wel voorbeelden waaruit we kunnen afleiden dat dieren ook minder simpele betekenissen geven, en ook emotie koppelen aan die betekenis. Zo heeft een onderzoeker proeven gedaan met kraaien, die hij ving met een masker op, waardoor hij op een bepaald persoon leek . De kraaien vonden het niet leuk om gevangen te worden, en verbonden het masker met 'gevangen worden', en met de emotie boosheid. Als iemand met dat masker naar de kraaien ging, werden ze boos, maar op andere, soortgelijke maskers reageerden ze niet. De kraaien konden dit jarenlang onthouden, en gaven de kenmerken van het ongewenste masker ook aan elkaar door. Of dat doorgeven gebeurde door elkaar een boodschap te geven, of door de boze reactie van elkaar af te kijken, weet ik niet. (Uit: Frans de Waal, Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?)

Bij dit kraaien-voorbeeld kan je misschien zeggen dat het niet veel anders is dan de reactie van de zebra's, die gaan rennen als ze leeuwen zien. Maar er zijn ook voorbeelden van dieren die na vele jaren hun verzorger nog steeds herkennen, en er duidelijk een heftige emotie aan verbinden.

Toen ik begon te beseffen dat dieren met elkaar communiceren, en in mijn beleving dus een taal hebben, leerde ik anders naar hen te kijken. Ik begon te zien dat ze onderlinge relaties hebben. Dat een grasveld vol ganzen niet een willekeurige groep gakkende, identieke exemplaren is, maar verschillende gezinnetjes, met opgroeiende kinderen. De vader en moeder communiceren voortdurend met elkaar en hun kroost om ze bij elkaar te houden.

Dus ik zag dat dieren onderlinge relaties hebben, en ook dat ze op een bepaalde manier gevoelens uiten, fysieke pijn, of verdriet of opwinding. Dat zag ik bijvoorbeeld bij de zwanen bij mij in de straat.

Misschien kan je wel emoties uiten zonder taal. Zijn emoties voor dieren net zoiets als voor ons? Dat weet ik niet. Maar toen ik begon te zien dat dieren met elkaar communiceren, ook emoties zoals genegenheid, vond ik het wel makkelijker om te aanvaarden dat ze kunnen voelen.

Kan je denken zonder taal? Kan je betekenis geven zonder taal? Misschien wel. Of kunnen wij het niet, en dieren wel? Hoe dat ook zij, toen ik zag dat dieren een taal hebben, een dierentaal volgens mijn uitgeklede definitie van taal, vond ik het makkelijker om te beseffen dat ze op hun manier intelligent zijn, en op hun manier betekenis geven aan situaties. Niet altijd één op één vergelijkbaar met menselijke intelligentie of betekenis, maar op een manier die voor dieren relevant is, en bij hun wereld past.

Dieren kunnen pijn voelen. Alleen al daarom vind ik dat we voorzichtig met hen moeten omgaan. En des te meer als je beseft dat dierentaal bestaat, dat ze sociale verbanden hebben, en gevoel en intelligentie.

Terug naar mijn droom over Google Translate voor dierentalen.

Het is misschien niet onmogelijk, zo’n dierentaal-vertaler. Er bestaat bijvoorbeeld al een bibliotheek met geluiden van onderwater dieren, die herkend kunnen worden door computers.

En er zijn systemen die de geluiden in varkensstallen opvangen, en kunnen determineren dat er sprake is van angst of stress. Zevenduizend verschillende varkensgeluiden kunnen er worden onderscheiden!

Er is ook een studie naar koeientaal. Wist je dat het loeien van koeien iets betekent? Onderzoekers weten met welk geluid een koe haar kalf roept, of de boer groet, of andere koeien roept om de stal in te gaan, bijvoorbeeld. En ik denk dat het makkelijk is om een app te maken die het geluid opvangt en ‘t dan voor ons vertaalt. 

Om echt met dieren in gesprek te gaan, en te onderhandelen over hun en onze belangen, tja, daarvoor is natuurlijk meer nodig dan een eenvoudige dierentaal. Zoiets is al moeilijk met menselijke dieren in ons eigen land, laat staan met dieren van een heel andere soort.

Maar toch, een vertaalprogramma voor dierentalen zou geweldig zijn. En ook zonder vertaler zorgt het besef van taal bij dieren voor een omkeer in ons denken. Mij laat het zien dat dieren ook meetellen.  Daarover schrijf ik in EverybodyCounts.blog.

Iedereen telt mee!