Groeiend besef

Ze zat al jaren met hem opgescheept. En nu lag hij dood te gaan. Wat ‘ie had, wist ze niet. In haar miserabele leven was ‘ie wel de enige in wie ze zich enigszins herkende.

En in de steenarend natuurlijk. Voor wie ze tegelijk doodsbang was. Als ze haar zag, de grote bruine vogel met de lange grijze staart, was ze blij met de tralies. Die beschermden haar. Ze was vol ontzag voor de dodelijke snavel. Ze sidderde voor de vlijmscherpe klauwen.

Maar ze herkende zich in het verzet van de steenarend. Eenmaal had de grote roofvogel de valkenier gegrepen met die klauwen, van achter, in zijn benen. Hij stortte neer, schreeuwend en bloedend. Ze had ‘m kunnen doden, met haar snavel, maar hield het bij dreigen met haar vleugels en open bek.

En nu stond de valkenier voor haar eigen hok. Hij praatte zacht tegen haar man, die slap in de hoek lag.

Het gebeurde in een oogwenk. De vogelhouder kwam het hok in, en stapte naar de zieke slechtvalk in de hoek, haar partner. Ze zag dat hij de deur open liet staan. Ze aarzelde niet, maar verliet het hok, vloog vijf meter naar het dak aan de overkant, keek om zich heen, en ging. Voorgoed.

Ik kleur dit verhaal in, maar ik verzin het niet, want ik heb het van de website van Maasstad Faunabeheer, dat is een “specialist in het opheffen van overlast veroorzaakt door zoogdieren, vogels of insecten”. Ze doen dat met grote roofvogels. Ik noem zoiets overlast voor dieren, zoals je weet.

De valkenier heeft de overtuiging dat de steenarend hem bewust met haar vlijmscherpe klauwen in de knieholte greep: “Ze was boos. Dan knijp je ‘m, moet ik zeggen. Het is een flink litteken.” Maar het is voor hem geen reden om te stoppen met z’n uit de hand gelopen hobby. Dat de slechtvalk er vandoor ging en dus duidelijk niet bij hem wilde blijven evenmin.

Ik zie het als verzet van dieren waarover mensen macht uitoefenen. De dieren staan meestal zwak, en wat zij doen lijken mij wanhoopsdaden.

Maar er zijn ook gecoördineerde, geplande verzetsacties van dieren: Sinds een paar jaar in de oceaan bij Spanje en Portugal. Orka’s dwingen daar kleinere boten te stoppen met varen. Heel bewust proberen ze het roer te beschadigen. Stopt de boot, dan verdwijnen de orka’s weer. Ze zijn kennelijk niet uit op vernietiging van de boot of het doden van de bemanning. Honderden scheepjes zijn aangevallen en drie zijn er gezonken.

Waarom doen de orka’s dit? Een van de theorieën is dat het een langgerekte wraakactie is. Misschien willen ze ons waarschuwen. ‘We willen niet dat je verder vaart, want we hebben er last van. We brengen je tot stilstand. Jullie horen op het land, de zee is van ons.’ Zoiets.

“Het levert de orka's in elk geval geen duidelijke beloning op, zoals voedsel of de mogelijkheid tot voortplanting”, schrijft nu.nl. Als je dat zegt, dan denk je kennelijk dat gedrag van dieren instinctief is, of in de genen zit.

Maar orka’s kunnen nadenken en hebben een eigen wil. Ook eigen gewoonten, dialecten, en culturen. In hetzelfde artikel schrijft nu.nl dat orka’s soms ‘onlogisch gedrag’ vertoonden. “Dat varieerde van een dode zalm op hun kop dragen tot het geluid van zeeleeuwen nabootsen.” 

Maar misschien is het wel helemaal geen onlogisch gedrag. Of vind je het ook onlogisch om met een oranje pruik op in een stadion te gaan hossen, of een hosti op je tong te laten leggen?

Als je dieren ziet als een soort robots van vlees en bloed, louter gedreven door wat in hun genen gebakken zitten, dan herken je hun acties misschien niet als verzet. Dan zie je het misschien als instinctieve reacties.

Ik geef het toe, zo zag ik het ook. Nog sterker, een vaag besef van dierenleed heb ik lang weggewuifd door mezelf voor te houden dat dieren niet beter weten. ‘Een vis heeft een geheugen van één seconde’, zoiets dacht ik dan. 'Hij merkt helemaal niet dat hij almaar rondjes zwemt in dezelfde kom.'

Maar nu is er steeds meer bewijs dat dieren 'bewustzijn' hebben. Intelligent zijn, pijn kunnen lijden, met elkaar communiceren en ook beslissingen kunnen nemen.

Een vogel die ontsnapt, dat vonden we vroeger misschien logisch. Vogels vliegen nu eenmaal weg. Maar de slechtvalk van Maasstad werd vaak alleen naar buiten gestuurd, en kwam ook altijd weer terug. Bij haar partner misschien? Dit keer niet. Ze koos ervoor te vertrekken.

Orka’s die boten stilleggen? Wellicht overzien ze de reikwijdte van hun acties niet, maar ze doen het bewust, en om een reden die zij belangrijk vinden.

Helpen hun acties om langzamerhand anders naar dieren te kijken? Herkennen we hun verzet? Zijn we bereid naar hen te luisteren?

Zal ons groeiend besef er toe leiden dat we stoppen met het gevangen houden en mishandelen van dieren? Die illusie heb ik niet. Ook over soortgenoten die maar iets anders zijn dan wijzelf storten we tenslotte haat en nijd en moord en doodslag uit.

Maar toch. Groeiend verzet. Groeiend besef. En groeiende hoop.

RJV