Omarm de chaos

Laatst sprak ik bij een ‘leesclub’, dat is een bijeenkomst waarin een boek wordt besproken, door mensen die het allemaal gelezen hebben. ‘Omarm de chaos’ van Jan Rotmans was het ditmaal.

"Wie is overwegend positief over het boek", vroeg ik, en de zaal was unaniem. Heeft het je een hart onder de riem gestoken, had ik eerder in de kleine groepsbesprekingen gevraagd. Voor velen wel. Dat lijkt mij fijn om te horen voor Jan Rotmans, want ik denk dat hij het boek bedoelt als steun. Hij weet veel van ‘transities’, en zijn eerste zin is: ‘Het is helemaal niet gek als je nu onrustig bent’.

Want we leven in een "verandering van tijdperk". Een tussentijd, waarin we het oude moeten loslaten en het nieuwe moeten aanvaarden. Dat gaat niet soepel, maar chaotisch, met veel onzekerheid, verdriet, ruzies, gevoelens van verlies en vijandigheid. Misschien wel met oorlog. Maar Jan Rotmans wil ons helpen om anders te kijken naar “chaos en crisis: zie het niet meteen als een probleem, maar als een kans om het wezenlijk anders te doen”.

Ik was bij de leesclub in de aanloop naar de verkiezingen, ik was eigenlijk op campagne. En daarom leek het me leuk om de verkiezingsleus van mijn partij, “Je kunt nu nog kiezen”, te laten zien in het licht van Omarm de chaos. Misschien helpt het om de aanstaande verkiezings-chaos beter te begrijpen.

Op de foto (onderaan) zie je mij voor een afbeelding uit het boek, waarin het verloop van een veranderingsproces wordt geschetst, en de huidige status van verschillende onderdelen. Jan Rotmans schetst tien onderdelen van de verandering die we doormaken, tien transities. Zo’n transitie begint klein, onzichtbaar, onbeduidend, onbestemd ook nog. Het kan nog alle kanten uit. Maar dan gaat er steeds meer veranderen in een bepaalde richting, totdat er een ‘kantelperiode’ komt. De verandering is goed zichtbaar, en ook niet meer te stoppen. Maar nog wel te vertragen.

Wat kan je “nu nog kiezen”? Op het kantelpunt niet zoveel. Je kunt kiezen voor versnellen, of vertragen. Dat geldt voor de energietransitie, het rode sterretje in de grafiek. Vandaar dat één van de speerpunten van een lokale fractie van Partij voor de Dieren is: “Het waterschap is uiterlijk in 2030 klimaatneutraal”. Dat we overstappen op fossielvrije energie, is onontkoombaar. We moeten alleen zorgen dat we het tempo er in houden. Vandaar dat een jaartal genoemd wordt.

Een ander speerpunt van dezelfde lokale fractie luidt: “Het waterschap biedt een gezonde leefomgeving voor watervogels, zoogdieren en vissen”. Dit gaat over de manier waarop we de ruimte die we hebben verdelen. De ruimte-crisis is nog niet zo zichtbaar. Het is het gele sterretje links in de curve. De transitie is nog helemaal in het begin, en het kan nog alle kanten op. Vandaar dat het speerpunt idealistisch is, een richting zoekt, een beeld probeert te schetsen.

Laten we in deze blogpost ook eens kijken naar de slogans van andere partijen.

“Nederland veranderen? Kan gewoon”, zegt Groen Links. Als het om de energie-transitie gaat, in de kantelperiode, zullen veel mensen dat beamen. Maximale energiebesparing, op alle daken zonnepanelen, meer windparken op zee, zegt Groen Links. Dat kan inderdaad.

Voor de voedseltransitie, het groene sterretje, is het minder vanzelfsprekend. Veranderingen worden al zichtbaar. Maar de richting is nog lang niet duidelijk. Groen Links heeft dan ook stevige taal nodig: “We stoppen met grootschalige en dieronvriendelijke megastallen en halveren de veestapel”. Kan gewoon?

Wat zegt BBB? “Iedere dag BBBeter”. Een grappige slogan natuurlijk. Het hint op verandering, maar niet op een verandering die plaatsvindt in de chaos die Jan Rotmans voorziet.

De energie-transitie ziet BBB denk ik als een gelopen race. Ze besteden er geen apart hoofdstuk aan in hun programma. Hier en daar wel wat gemopper, zoals “Elke boer wil voedsel- of bloemenboer zijn en geen energieboer”.

Als het gaat om de ruimte-transitie, waar nog niks verandert maar de messen wel geslepen worden, zegt BBB: “Vruchtbare gronden blijven beschikbaar voor voedselproductie”. Helemaal geen verandering dus, als het aan BBB ligt.

Nog twee speerpunten van BBB:

“De zeggenschap van voedselproducenten bij de waterschappen blijft behouden om zo de voedselproductie veilig te stellen”. Dit gaat over democratie, het blauwachtige sterretje helemaal links. BBB zet de hakken in het zand. (Met voedselproducenten bedoelen ze trouwens de boeren.)

“Er komen geen beleidswijzigingen zonder voorafgaande praktijkproeven bij representatieve bedrijven”. Dit gaat over de circulaire-transitie (het vierde sterretje van links), en de voedseltransitie. Die bevinden zich in een fase waarin er volop geïnnoveerd wordt, nieuwe dingen een kans moeten krijgen om te veranderen. BBB wil het in de kiem kunnen smoren.

Sommige ontspruitende veranderingen kunnen worden tegengehouden, of een andere richting uit gebogen, andere alleen vertraagd. Goed om te weten in deze tijden. Deze verkiezingen worden een botsing over wel of niet veranderen.

“Mensen maken systemen en systemen vormen mensen”, schrijft Jan Rotmans. Dat betekent volgens hem dat we niet machteloos zijn, maar het systeem kunnen veranderen. Met kleine stapjes, dus langzaam. Maar in een tijd van chaos, zoals nu, kan het opeens veel sneller gaan. Dus, als je verandering wilt, zegt Jan Rotmans, omarm de chaos.

Een helemaal kritiekloze leesclub leek me niet spannend, en daarom heb ik toch wat milde vraagtekens geplaatst. Daarover schrijf ik in de volgende blogpost.

RJV