Rondjes draaien in een tank

Welk geluid maakt een vis als hij pijn heeft? Geen geluid. Dat hoorde ik in een radiospotje van Wakker Dier vandaag.

Toevallig las ik vanochtend ook een artikel over een viskweker in Zeeland die kingfish, een soort makreel, kweekt in grote ronde tanks. Water wordt er in rondgepompt, zodat de 40 duizend vissen voortdurend rondjes zwemmen, alleen onderbroken door voer wat naar binnen wordt gespoten. Totdat de vis wordt verdoofd en in een bak ijswater gelegd. (De krant schreef ‘gelegd', maar ik denk eerder ‘gegooid’).

Deze kweker gebruikt geen hormonen, antibiotica en bestrijdingsmiddelen. En dat zouden we positief kunnen noemen. Want viskweek is bioindustrie - om de kosten laag en de opbrengst hoog te houden wordt er vanalles en nogwat aan de dieren gevoederd. En het klinkt ook beter dan de oceanen helemaal leegvissen - waarbij vissen een gruwelijke dood sterven.

Ik heb eens een viskwekerij van dichtbij gezien, midden op zee. Een soort grote kooien, drijvend in het zeewater, vol met kweekvis. En allerlei andere vissen, vrije wilde vissen om de kooien heen, die afkwamen op het voer dat natuurlijk ook buiten die kooien kwam. Evenals de antibiotica en chemicaliën die worden toegevoegd. Deze bio-industrie op zee kan een ecologische ramp worden.

Doet de kingfish-kweker met z’n razende watertanks zonder chemische middelen het dus goed?

Tja, er was veel lawaai rond die tanks, schreef de journalist, maar dus niet van vissen die het uitschreeuwen van pijn of verdriet.

We weten pas sinds een jaar of twintig dat vissen pijn kunnen voelen. Volgens sommige commentatoren wil dat trouwens niet zeggen dat ze ook lijden. Die mensen komt dat vaak goed uit. Vissers, vishandelaren, hengelaars, bijvoorbeeld.

Zij erkennen wel dat vissen pijn voelen, maar zien ‘t als een waarschuwingsmechanisme. Dingen als pijn en angst zorgen ervoor dat ze vluchten, bijvoorbeeld. Maar om te lijden, moet je ook weten dat pijn erg is, moet het iets zijn dat je niet wilt, moet je weten wie je zelf bent en dat anderen niet lijden.

Hoe weet je of iemand lijdt? Het is niet voor iedereen hetzelfde, en ik denk dat ‘t vaak moeilijk is om te zien of een mens lijdt. We veronderstellen het als we ons in iemand verplaatsen - heel vaak gaan we er om die reden aan voorbij, trouwens, wegens gebrek aan empatisch vermogen voor onze medemens.

Ons inleven in een school vissen, of in één van die vissen, is moeilijk. Je ziet, bij Planet Earth bijvoorbeeld, tienduizenden vissen als een enorme wolk door het water jagen, terwijl dolfijnen en andere rovers hen eruit proberen te happen. Wat heeft zo’n leven voor zin? Hebben die vissen relaties met elkaar? Hebben ze herinnering aan eerdere momenten, maken ze plannen voor de toekomst? Voelen ze teleurstelling, angst? Pijn? Kunnen ze lijden?

Moeilijk om je voor te stellen. En het is makkelijk om te zeggen dat ze niet lijden omdat ze niet beter weten.

Maar ik ken iemand die maanvissen houdt. Hij heeft prachtige aquaria, in speciale kamers. Als hij binnen komt, reageren de vissen. Ze herkennen hem. Ze weten dat hij voor hen zorgt, en andere bezoekers niet.

Van murenes en zaagbaarzen, dus twee vissen van verschillende soort, is bekend dat ze samenwerken, samen op jacht gaan. De zaagbaars rekruteert soms een murene, die met z’n kop uit z’n hol steekt, door een vreemd hoofdschudden bij de kop van de murene. En de murene gaat dan met hem mee, en helpt de baars bij het zoeken tussen spleten.

Een ander voorbeeld waarin vissen zich bewust zijn van hun omgeving, zijn de poetsvissen en hun klanten. De poetsvis heeft een soort cleaning bedrijf op een vaste plek op een rif. Zijn klanten wachten in een rij op hun beurt om schoongemaakt te worden.

Hebben vissen een ‘cognitie’, het vermogen om op basis van ervaringen, zoals pijn, te leren, en besluiten te nemen? Misschien anders dan bij ons. Hun lichaam is anders, hun hersenen ook, je kan het waarschijnlijk niet helemaal vergelijken. Hoewel ze bij stress ook cortisol aanmaken, net als de mens.

Zolang we niet met vissen of andere dieren kunnen praten, wordt het heel moeilijk om zeker te weten of dieren kunnen lijden. Ik denk van wel. Bewijs maar eens dat ze niet lijden. Mijn uitgangspunt is dat dieren, ook vissen, individuen zijn met een eigen soort intelligentie en bewustzijn. Niet zoiets als popcorn in een bak. Het zijn levende wezens in die vistanks in Zeeland.  Ik vind dat we niet het risco moeten nemen dat we onnoemelijk leed veroorzaken. En daarom ben ik ook niet voor die kolkende containers voor kingfish. Want die vissen kunnen nergens schuilen, tot rust komen, nergens een normaal vissenleven leiden. En ik vind dat we ze dat niet moeten aandoen.

RJV